Rozwiązanie umowy z pracownikiem samorządowym w związku z popełnieniem przestępstwa

Spis treści:

1. Artykuł 6a jako przepis szczególny
2. Artykuł 6a jako przepis subsydiarny
3. Termin na złożenie oświadczenia

Czy dopuszczalne jest rozwiązanie umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia z pracownikiem samorządowym z powodu popełnienia przestępstwa? Jak określony jest termin na rozwiązanie umowy w takiej sytuacji? Odpowiedzi udziela ustawa o pracownikach samorządowych i kodeks pracy.

Stosownie do art. 52 § 2 kp rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika nie może nastąpić po upływie miesiąca od powzięcia przez pracodawcę wiadomości o popełnionym przestępstwie, gdy jego popełnienie jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem. Przepis ten na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych (dalej: ups) oraz art. 5 kp stosuje się także do pracowników samorządowych. Ustawodawca w art. 6a ups określił sytuację, w której pracownik samorządowy pozostaje prawomocnie skazany za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego. Może to prowadzić do niejednoznacznych wniosków odnośnie do tego, czy dopuszczalne jest rozwiązanie umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia oraz jak określić początek biegu terminu na rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem samorządowym skazanym za takie przestępstwo.

Ustawodawca w art. 6 ust. 2 oraz ust. 3 pkt 2 ups zabrania zatrudniania na stanowisku pracownika samorządowego osoby, która została skazana za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Ta okoliczność przed wejściem w życie art. 6a ups nie stanowiła przeszkody do zatrudniania takiej osoby, gdy przestępstwo zostało popełnione w toku zatrudnienia. Ustawodawca, chcąc przeciwdziałać tolerowaniu takiej sytuacji, 18 listopada 2013 r. wprowadził art. 6a ups. Zgodnie z nim z pracownikiem samorządowym rozwiązuje się umowę o pracę za wypowiedzeniem najpóźniej po upływie miesiąca od dnia, w którym uzyskał informację o fakcie prawomocnego skazania. Z kolei art. 52 § 1 pkt 2 kp pozwala na rozwiązanie umowy o pracę z pracownikiem, który został skazany bez zachowania okresu wypowiedzenia. Powstaje zatem wątpliwość, czy art. 6a ups jest przepisem szczególnym i pozbawia możliwości rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem samorządowym bez zachowania okresu wypowiedzenia zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali czy też przepis ten nie wpływa na możliwość stosowania art. 52 § 1 pkt 2 kp.

W doktrynie odnośnie do tej kwestii podnosi się dwa przeciwstawne stanowiska. Z jednej strony komentatorzy wskazują na to, że prawomocne skazanie pracownika samorządowego w okresie stosunku pracy nie może skutkować zwolnieniem dyscyplinarnym wobec kategorycznego brzmienia art. 6a ups (zob. A. Rycak [w:] M.B. Rycak, A. Rycak, J. Stelina, Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, Warszawa 2016, art. 6(a) teza 4). Z drugiej strony, powołując się różne zakresy regulacji obu przepisów, tj. art. 52 § 1 pkt 2 kp oraz art. 6a ups, wskazuje się na to, że nie w każdym przypadku przepisy ustawy szczegółowej wyłączają możliwość stosowania przepisów ogólnych (zob. M. Tomaszewska [w:] Ustawa o pracownikach samorządowych. Komentarz, red. K.W. Baran, Warszawa 2021, art. 6(a) teza 3).

Artykuł 6a jako przepis szczególny

W art. 52 § 1 pkt 1 kp ustawodawca statuuje po stronie pracodawcy możliwość rozwiązania umowy o pracę w przypadku, w którym pracownik popełnia przestępstwo uniemożliwiające dalsze zatrudnianie na zajmowanym stanowisku. Natomiast art. 6a ups jest adresowany do pracodawcy będącego instytucją samorządową. Jego celem jest nakazanie podjęcia działań zmierzających do rozwiązania umowy o pracę z pracownikiem samorządowym, który dopuścił się opisanego w nim przestępstwa. Pierwszy przypadek dotyczy sytuacji, w której pracownik popełnia przestępstwo, ale tylko takie, które uniemożliwia zatrudnianie na danym stanowisku.

Drugi przypadek dotyczy natomiast popełnienia każdego przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego. Zakres przedmiotowy art. 6a ups różni się zatem i jest szerszy w zakresie przedmiotowym. Ta okoliczność nie przemawia za szczególnym charakterem omawianego unormowania. Przyjmując, że przepis szczególny charakteryzuje się tym, że zakres przedmiotowy jest węższy niż przepisu ogólnego, należy stwierdzić, że z uwagi na zakres przedmiotowy art. 6a ups nie jest przepisem tego rodzaju. Zakresy obu są rozbieżne, a art. 6a ups nie wymaga powiązania przestępstwa z charakterem zatrudnienia. Do przeciwnych wniosków prowadzi analiza zakresu podmiotowego. Wynika to z tego, że art. 6a dotyczy pracodawcy szczególnego – instytucji samorządowej i szczególnego rodzaju pracowników – pracowników samorządowych, których status reguluje ups.

Artykuł 6a jako przepis subsydiarny

W przypadku, w którym pracodawca nie wypowie umowy pracownikowi samorządowemu w terminie, o którym mowa w art. 6a ups, wówczas właściwy wojewoda po bezskutecznym wezwaniu do złożenia wypowiedzenia jest zobowiązany wypowiedzieć umowę w formie zarządzenia zastępczego. Wojewoda działa na podstawie właściwej ustawy regulującej sposób działania danych jednostek samorządowych. Wynika to z art. 98a ust. 1a ustawy o samorządzie gminnym oraz art. 85a ust. 1a ustawy o samorządzie powiatowym i art. 86 ust. 1a ustawy o samorządzie województwa.

Rozwiązanie to dowodzi tylko tego, że celem art. 6a ups jest to, aby nie doszło do sytuacji, w której instytucja samorządowa tolerowałaby zatrudnienie pracownika samorządowego po prawomocnym skazaniu. Przepis nie chroni tego pracownika przed konsekwencjami z art. 52 kp. Ustawodawca zaznaczył, że najważniejsza dla art. 6a ups jest ochrona dobra publicznego, w którego interesie jest to, aby w instytucjach samorządowych nie były zatrudnione osoby skazane za przestępstwa umyślnie ścigane z oskarżenia publicznego. W przeciwieństwie do art. 52 § 1 kp jest to zatem przepis statuujący obowiązek rozwiązania umowy, a nie jedynie możliwość podjęcia tego działania.

Przeciwne stanowisko prowadziłoby do wniosku, że w istocie rzeczy art. 6a ups ogranicza prawa instytucji samorządowej w wypadku popełnienia przestępstwa do skorzystania z art. 52 § 1 pkt 1 kp. Taka teza nie znajduje uzasadnienia w świetle podstaw aksjologicznych i systemowych. Z punktu widzenia art. 1 ups ustawa reguluje sam status pracowników samorządowych, a odesłanie z art. 43 ust. 1 ups wskazuje na to, że w sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy kodeksu pracy. Przepis 6a ups w ogóle nie dotyczy rozwiązania umowy bez zachowania okresu wypowiedzenia. W świetle powyższych rozważań jedyny wspólny element norm wynikających z art. 6a ups i z art. 52 § 2 pkt 1 kp świadczący o zasadności stosowania reguły lex specialis derogat legi generali stanowi zakres podmiotowy. Tylko w tym zakresie art. 6a ups jest normą szczególną względem art. 52 § 1 pkt 2 kp.

Należy zwrócić uwagę, że ustawodawca w pewnych sytuacjach nakazuje rozwiązać umowy z pracownikiem samorządowym bez zachowania okresu wypowiedzenia. Wynika to z odesłania do art. 52 kp zawartego w art. 30 ust. 2 ups. Nakaz rozwiązania umowy w tym trybie dotyczy sytuacji, w której pracownik wykonuje zajęcia pozostające w sprzeczności z tymi, jakie realizuje w ramach obowiązków służbowych i jednocześnie wywołują uzasadnione podejrzenie o stronniczość lub interesowność. Tego typu zajęcia w pewnych okolicznościach mogą zarazem wypełniać znamiona przestępstwa (np. płatnej protekcji).

Istnieje domniemanie obowiązywania przepisów kp, a ewentualne wyłączenie pewnej kategorii przepisów kodeksu ma miejsce wyłącznie wtedy, gdy dana kwestia pozostaje uregulowana przepisami odrębnymi. Relacja między art. 6a ups a art. 52 § 2 pkt 1 kp w istocie rzeczy nie istnieje. Są to przepisy o dwóch rozbieżnych celach, a zakres normowania dotyczy dwóch różnych trybów rozwiązania umowy.

Termin na złożenie oświadczenia

Jak wynika z art. 21 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania karnego, podmiot, który kończy postępowanie karne (sąd lub prokurator), ma obowiązek zawiadomienia przełożonego pracownika samorządowego, przeciwko któremu prowadzono postępowanie. Dotyczy to także prawomocnego skazania. Co do zasady, po wykonaniu tej czynności, tj. od daty doręczenia zawiadomienia o prawomocnym skazaniu, rozpocznie się bieg terminu na podjęcie decyzji odnośnie do tego, w jakim trybie rozwiązać umowę. Nawet jeśli pracodawca został uprzednio poinformowany o zdarzeniu zakwalifikowanym jako przestępstwo. Artykuł 6a ups tym różni się od art. 52 § 1 pkt 2 kp, że dla rozpoczęcia terminu nie wymaga on powzięcia informacji o dokonanym przestępstwie, lecz powzięcia informacji o prawomocnym skazaniu.

Bieg terminu na zwolnienie dyscyplinarne może rozpocząć się już wcześniej, jeżeli popełnienie przestępstwa jest oczywiste. Nie wyklucza to jednak zgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym w ciągu miesiąca od dnia zawiadomienia o fakcie prawomocnego skazania. Jak bowiem wyjaśnił SN w uzasadnieniu wyroku z 17 października 2017 r., w razie popełnienia przez pracownika przestępstwa miesięczny termin określony w art. 52 § 2 kp rozpoczyna bieg od dnia uzyskania przez pracodawcę wiadomości o wydaniu prawomocnego wyroku skazującego. Nawet jeśli już wcześniej upłynął miesięczny termin liczony od uzyskania przez pracodawcę wiadomości o popełnieniu przez pracownika oczywistego przestępstwa.

Autor

Tomasz Rybski

Autor jest asesorem sądowym w Wydziale Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Rejonowego Poznań – Grunwald i Jeżyce w Poznaniu.